Cholesterol – definicja
Cholesterol jest substancją należącą do grupy lipidów. Jednak potocznie przyjęło się nazywać cholesterolem lipoproteiny, których jednym ze składników jest cholesterol. Lipoproteiny pełnią w organizmie funkcje transportujące lipidy. Zbudowane są z rdzenia, na który składają się triglicerydy i estry cholesterolowe, oraz warstwy zewnętrznej, w której znajdują się wolny cholesterol i białka.
Cholesterol – podział i rodzaje
Wyróżnia się cztery główne grupy lipoprotein, które różnią się miedzy sobą stosunkiem zawartości białek do lipidów.
Chylomikrony powstają w jelicie cienkim i są największymi lipoproteinami o dużej zawartości triglicerydów. Lipoproteina o bardzo małej gęstości (VLDL) powstaje w wątrobie i transportuje lipidy z wątroby do tkanki tłuszczowej. Lipoproteina o małej gęstości (LDL) nazywana jest złym cholesterolem i może odkładać się w ścianach naczyń krwionośnych. Lipoproteina o dużej gęstości (HDL) jest najmniejszą lipoproteiną, nazywaną dobrym cholesterolem i charakteryzuje się największą zawartością białek
Cholesterol HDL – funkcje w organizmie
Cholesterol HDL powstaje w wątrobie i jelicie cienkim. W przeciwieństwie do innych lipoprotein cholesterol HDL bierze udział w tzw. zwrotnym transporcie cholesterolu. Zwrotny transport cholesterolu polega na transporcie nadmiaru cholesterolu z makrofagów w ścianach naczyń krwionośnych do wątroby. Zjawisko to można porównać do transportu towaru przewożonego przez ciężarówkę, która obładowana dostaje się do wątroby i zostawia ładunek w postaci lipidów.
Inne funkcje, jakie pełni cholesterol HDL w organizmie, to:
– zmniejszenie ilości białek adhezyjnych na powierzchni śródbłonka naczyń,
– hamowanie utleniania cholesterolu LDL – działanie przeciwutleniające,
– hamowanie adhezji i migracji leukocytów – działanie przeciwzapalne,
– aktywacja wytwarzania przez śródbłonek tlenku azotu – ochrona śródbłonka naczyń,
– hamowanie czynnika tkankowego w makrofagach blaszki miażdżycowej – działanie przeciwzakrzepowe,
– działanie przeciwbakteryjnie.
Powszechnie wiadomo, że cholesterol LDL ma działanie promiażdżycowe, natomiast cholesterol HDL – przeciwmiażdżycowe. Dlatego pożądane są niskie wartości cholesterolu LDL oraz wysokie wartości cholesterolu HDL. Jednak badania opublikowane w ostatnich latach wykazują, że nie do końca tak jest. Okazuje się, że zbyt wysokie stężenia cholesterolu HDL może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.
Przykładem braku korelacji pomiędzy stężeniem cholesterolu HDL a ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych jest przypadek osób z mutacją genu kodującego białko apoA-I, która wpływa na jego strukturę. Zmutowane białko jest nazywane apoA-I Milano. Osoby z mutacją mają bardzo niskie stężenia cholesterolu HDL i wysokie stężenie triglicerydów, a mimo to nie rozwijają się u nich choroby o podłożu miażdżycowym.
Cholesterol HDL – normy
Wartości pożądane dla cholesterolu HDL wynoszą:
– mężczyźni: równe lub powyżej 40 mg/dl,
– kobiety: równe lub powyżej 45 mg/dl.
Badanie cholesterolu HDL jest częścią badań lipidogramu, na który składają się badania trójglicerydów, całkowitego cholesterolu, cholesterolu LDL i HDL. Badanie zleca się osobom, u których występuje ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych oraz z chorobami tarczycy, zespołem metabolicznym i otyłością. Badania powinny być wykonywane okresowo również przez osoby zdrowe.
Badanie wykonywane jest z krwi żylnej w laboratorium analitycznym. Pacjent powinien być co najmniej 16 godzin na czczo. Kilka dni przed badaniem nie należy zmieniać nawyków żywieniowych.
Przyczyny i konsekwencje zbyt niskiego poziomu cholesterolu HDL
Przyczyny zbyt niskiego poziomu cholesterolu HDL to:
– czynnik genetyczny, np. hiperlipidemia rodzinna,
– wysokie stężenie triglicerydów i cholesterolu LDL,
– otyłość,
– zespół metaboliczny,
– cukrzyca,
– hormony,
– leki, np. sterydowe,
– choroby wątroby i jelit,
– palenie papierosów,
– nadużywanie alkoholu.
Zbyt niski poziom cholesterolu HDL jest związany z ogólnoustrojowym stanem zapalnym, który może sprzyjać rozwojowi wielu chorób. Jedną z nich jest proces miażdżycowy, który leży u podstaw chorób sercowo-naczyniowych. Kluczową funkcję pełni tutaj utleniona cząsteczka LDL (oxLDL), która powstaje w obecności wolnych rodników i stymuluje powstawanie blaszki miażdżycowej. Cholesterol HDL dzięki właściwościom przeciwutleniającym i przeciwzapalnym chroni naczynia przed procesem miażdżycowym.
Głównym białkiem wchodzącym w skład cholesterolu HDL jest apolipoproteina A-I (apoA-I), która jest odpowiedzialna za zwrotny transport cholesterolu. Białko apoA-I, podobnie jak cholesterol LDL, może być uszkadzane przez wolne rodniki, co upośledza funkcje zwrotnego transportu cholesterolu i prowadzi do zmian właściwości cząsteczki HDL z przeciwzapalnych na prozapalne. Sytuacja taka ma miejsce w trakcie stanu zapalnego oraz chorób z nim związanych, jak podczas cukrzycy czy otyłości. Dlatego ostatnie badania wykazują, że nie sam poziom cholesterolu HDL powinien być brany pod uwagę w szacowaniu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, ale jego jakościowy skład.
Cholesterol HDL – jak podwyższyć jego poziom?
Biorąc pod uwagę, że poziom cholesterolu HDL koreluje negatywnie z incydentami chorób sercowo-naczyniowych (główną przyczyną zgonów w krajach wysokorozwiniętych), wielu specjalistów widzi w nim potencjalny cel terapii prewencyjnej.
Stężenie cholesterolu HDL można modyfikować farmakologicznie przez zastosowanie leków z grupy statyn. Statyny blokują działanie enzymu reduktazy 3-hydroksy-3-metyloglutarylokoenzymu A (HMG-CoA), który reguluje metabolizm cholesterolu. W następstwie obniżają poziom cholesterolu LDL i triglicerydów i jednocześnie podwyższają poziom cholesterolu HDL.
Czy można modyfikować poziom cholesterolu HDL innymi metodami niż farmakologia? Okazuje się, że tak. Poziom cholesterolu HDL może zostać podwyższony przez modyfikację stylu życia, szczególną funkcję pełni tutaj odpowiednia dieta.
Obniżenie cholesterolu HDL można osiągnąć przez zastosowanie diety śródziemnomorskiej oraz włączenie do jadłospisu czerwonego fermentowanego ryżu. Dieta śródziemnomorska jest bogata w takie produkty jak ryby i owoce morza, świeże warzywa i owoce, oliwa z oliwek oraz zioła. Kuchnia śródziemnomorska jest uboga w nasycone kwasy tłuszczowe i tłuszcze trans, które obniżają stężenie cholesterolu HDL.
Z kolei czerwony fermentowany ryż, powszechny w kuchni azjatyckiej, zawiera monakolinę K, która powstaje przy udziale fermentacji grzyba Monascus purpureus. Późniejsze badania udowodniły, że monakolina K ma taką sama strukturę jak lowastatyna – lek z grupy statyn. Dlatego czerwony fermentowany ryż jest naturalnym źródłem statyn. Źródłem lowastatyny jest także grzyb plechowy – boczniak ostrygowaty.
Badania pokazują, że produkty takie jak czerwony fermentowany ryż, bergamotka, karczochy czy oliwa extra virgin mają duży potencjał w podnoszeniu poziomu cholesterolu HDL. Jednak wciąż są potrzebne duże kontrolowane badania kliniczne potwierdzające ich skuteczność.
Niacyna (witamina B3 lub PP) oraz jej pochodne mogą także redukować poziom triglicerydów i cholesterolu LDL oraz zwiększać poziom cholesterolu HDL. Jednak większość badań z zastosowaniem suplementacji niacyny u pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi prowadzona była z jednoczesnym zastosowaniem statyn. Dlatego obecnie brak dowodów na skuteczność tej witaminy w podwyższaniu cholesterolu HDL.
Należy też pamiętać, że powyższe zalecenia nie wpływają tylko na sam cholesterol HDL, ale cały profil lipidowy, ponieważ ich metabolizm jest ze sobą ściśle połączony. Dlatego powinno się dążyć do uregulowania wszystkich parametrów lipidowych, w tym triglicerydów i cholesterolu LDL.
mgr Karolina Karabin
Biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny
Bibliografia
Steeg W.A. et al., Highdensity lipoprotein cholesterol, high-density lipoprotein particle size, and apolipoprotein A-I: significance for cardiovascular risk: the IDEAL and EPIC-Norfolk studies, „Journal of the American College of Cardiology”, 2008, 51(6), 634–642.
Gordon D.J. et al., Highdensity lipoprotein cholesterol and cardiovascular disease. Four prospective American studies, „Circulation” 1989, 79(1), 8–15.
Willett W.C. et al., Mediterranean diet pyramid: a culturalmodel for healthy eating, „The American Journal of Clinical Nutrition” 1995, 61(6), 1402S–1406S.
Nicklas T.A. et al., Rice consumption is associated with better nutrient intake and diet quality in adults: National Health and Nutrition Examination survey (NHANES) 2005–2010, „Food and Nutrition Sciences” 2014, 5, 525–532.
Rondanelli M. et al., MediterrAsian Diet Products That Could Raise HDL-Cholesterol: A Systematic Review, „BioMed Research International” 2016, e2025687.
Boden W.E. et al., Niacin in patients with low HDL cholesterol levels receiving intensive statin therapy, „The New England Journal of Medicine” 2011, 365(24), 2255–2267.
Namiri-Kalantari R. et al., The dual nature of HDL. Anti-Inflammatory and pro-Inflammatory, „Biofactors” 2015, 41(3), 153–159.
Komentarze